کتاب، بهترین رابط میان گذشته و حال، و تنها مونس انسان های اندیشمند است. کتاب، حتی در روزگار پیشرفت های چشم گیر بشر در عرصه های دانش و نوآوری نیز، نه تنها اهمیت خود را از دست نداده، که جلوه های گسترده تر، تازه تر و پایدارتری یافته است. بی گمان آنان که گام های بلندی در وادی پیشرفت های گوناگون برداشته اند، هرگز با کتاب و کتاب خوانی بیگانه نبوده اند، بلکه مطالعه را، عنصر اصلی و ضروری در زندگی خود می دانسته اند.
برای خواندن ادامه متن و توضیحاتی در مورد کتاب و آمار کتابخوانی در ایران و جایگاه کتاب در اسلام و… لطفا به" ادامه مطلب " مراجعه بفرمایید
کتاب، بهترین رابط میان گذشته و حال، و تنها مونس انسان های اندیشمند است. کتاب، حتی در روزگار پیشرفت های چشم گیر بشر در عرصه های دانش و نوآوری نیز، نه تنها اهمیت خود را از دست نداده، که جلوه های گسترده تر، تازه تر و پایدارتری یافته است. بی گمان آنان که گام های بلندی در وادی پیشرفت های گوناگون برداشته اند، هرگز با کتاب و کتاب خوانی بیگانه نبوده اند، بلکه مطالعه را، عنصر اصلی و ضروری در زندگی خود می دانسته اند.
تاریخچه کتاب
تمدن، با خط و کتابت آغاز شده و استمرار یافته است و آینده آن نیز در گرو تکامل این ابزار بزرگ فرهنگی است. مصریان و یونانیان، از قدیم ترین ملت هایی بودند که با کاغذ و کتابت آشنایی داشتند. در آن زمان، تمام کتاب ها به زبان یونانی نوشته می شد. بدین ترتیب، هر کتابی که به زبان یونانی نوشته می شد، تقریباً برای همه مردم تحصیلکرده قابل فهم می نمود.(۱) اعتقادات مذهبی و گرایش های دینی، خود از بزرگ ترین مشوّق ها در پیدایش خط و تکامل آن به شمار می آمد؛ البته نیازمندی های تجاری و اقتصادی نیز در این زمینه سهم مهمی ایفا می کرد.(۲) خط، در آغاز بر روی پوست، سنگ، فلز مفرغ و بعدها به دست مردم بین النهرین، بر لوحه هایی از گِل
______________________________
۱. ویل و آریل دورانت، تاریخ تمدن، تهران، سازمان آموزش انقلاب اسلامی، ۱۳۶۵، ص ۶۷۱.
۲. همان، ص ۲۲۵.
نوشته می شد. آنها سطح گل را با قشری از پوست می پوشاندند و روی آن می نوشتند. کتاب ها بعدها به صورت طومارهایی بزرگ درآمدند که برای محافظت، آنها را در غلاف های خاصی می نهادند.(۱)
اسلام؛ دینِ دانش
مطالعه و افزایش آگاهی، سفارشی دینی است. اسلام، دینِ دانش است و مسلمانان را به دانش اندوزی توصیه می کند. اسلام زمانی که با کافران مواجه می شود، از آنها برهان می طلبد و انسان های دانا را با انسان های نادان برابر نمی داند. این دین آسمانی، همواره براین امر تأکید می کند که دانایان خلق، همواره ترسشان از خدا بیشتر است. سینه عالم، صندوقچه آرا و افکار دیگران نیست، بلکه عالِم کسی است که نور دانش وجودش را فرا گرفته است و در مورد دیگران و جهل آنها احساس مسئولیت می کند. قرآن کریم، دانش را پایه ایمان و بسیار پراهمیت می داند(۲) و در این میان، کتاب، در رسیدن به دانش سهم اصلی را عهده دار است.
کتاب در روایات
درباره جایگاه کتاب و نوشتارهای سازنده، در آموزه های دینی سخنان گهرباری وجود دارد. پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله فرمود: «هرگاه مؤمن پس از مرگ خویش، تنها برگ کاغذی را که بر روی آن دانش نگاشته باشد از خود به جای گذارد، آن ورقه در روز قیامت، پوششی میان او و آتش خواهد بود…».(3) امام صادق علیه السلام هم فرمود: «بنویس و علم خویش را میان برادران ایمانی خویش منتشر کن. پس چون مُردی، کتاب هایت را فرزندانت ارث برند. همانا زمانی بر مردم خواهد آمد که جز با کتاب های خویش، با چیزی انس نمی گیرند».(4)
کتاب و کتاب خوانی از دیدگاه مقام معظم رهبری :
نقش برجسته کتاب: «در اهمیت عنصر کتاب برای تکامل جامعه انسانی همین بس که تمامی ادیان آسمانی و رجال بزرگ تاریخ بشری، از طریق کتاب جاودانه مانده اند و روابط فرهنگی جامعه بشری نیز از پوشش کتاب و مبادلات فرهنگی تقویت شده است».(5)
______________________________
۱. همان، ص ۲۲۷.
۲. مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳، ج ۱۸، ص ۲۴۸؛ ج ۱۶، ص ۴۸۵.
۳. بحارالانوار، ج ۲۰، ص ۱۴۴، به نقل از همان .
۴. بحارالانوار، ج۲، ص ۱۵۰، به نقل از غلامرضا فدایی، کتاب و کتاب خانه، مدیریت توسعه، تهران، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، ۱۳۷۵، ص ۴.
۵. پیام به مناسبت برگزاری اولین نمایشگاه کتاب تهران ۱۴/۸/۱۳۶۸، به نقل از کتاب و کتاب خوانی از دیدگاه مقام معظم رهبری، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۸، ص ۱۲
بهره گیری از امکانات جدید: «الان یک کتاب خانه عظیم را در چند دیسک کوچک جای می دهند. گفته اند که ابوالفرج اصفهانی، چهل شتر کتاب بار می زد و با خودش به اینجا و آنجا می برد…. امروز دنیا این طوری شده است. باید از اینها استفاده کرد و بهره برد».(1)
خوب خواندن کتاب و کتاب خوب خواندن: «کتاب خوانی چیزی است که برای یک ملت فریضه و لازم است. آن مردمی که اهل کتاب خواندن باشند، از لحاظ معلومات و ذکاوت و هوشیاری، با مردمی که با کتاب و مطبوعات انس نداشته باشند، تفاوت می کنند. خوش بختانه کتاب زیاد است… . نمی خواهم عرض کنم که همه آنچه چاپ می شود، کتاب های خوب و مفیدی است… . ای بسا کتاب هایی چاپ می شوند و به بازار می آیند که مضرّ است… اما برخی چه از لحاظ علمی، چه فرهنگی، چه از جهات دینی و… مفیدند.
معارفی که در کتاب ها هست، مردم ما از آن بی نیاز نیستند. باید این کتاب ها را بخوانند. انس با کتاب، چیز با ارزشی است و من خواهش می کنم همه با کتاب انس پیدا کنند».(2)
اهمیت کتاب و کتاب خوانی: «برگزاری هفته کتاب در کشور عزیز ما و اعلام آن… برای این جانب مژده و مایه امیدواری است. امروز هر اقدامی که به گسترش سطح آگاهی عمومی بینجامد و نیروی تفکر و قدرت درک معارف را در مردم با استعداد ما تقویت کند، حسنه ای بزرگ است. کتاب، دروازه ای به سوی جهان گسترده دانش و معرفت است و کتاب خوب، یکی از بهترین ابزارهای کمال بشری است. … کسی که با این دنیای زیبا و زندگی بخش (دنیای کتاب) ارتباط ندارد، بی شک از مهم ترین دست آورد انسانی و نیز از بیشترین معارف الهی و بشری محروم است… . برای یک فرد، توفیق عظیمی است که با کتاب مأنوس و همواره در حال بهره گیری از آن، یعنی آموختن چیزهای تازه باشد».(3)
______________________________
۱. نک: حوزه و روحانیت در آیینه رهنمودهای مقام رهبری، ج ۲، صص ۷۲ ـ ۷۴، به نقل از همان، ص ۱۹.
۲. مصاحبه با خبرنگار صدا و سیما ۱۷/۲/۱۳۷۱؛ همان، ص ۹۱.
۳. پیام به مناسبت آغاز هفته کتاب ۴/۱۰/۱۳۷۲، به نقل از همان، صص ۴۵ ـ ۴۶.
هر ایرانی در ۱۸۹۲ روز یک کتاب میخواند
بر اساس یافته های یک پژوهش که بعد از نمایشگاه کتاب تهران صورت گرفته است، در کشور ما هر نفر در هر ۱۸۹۲ روز یک کتاب می خواند.
به گزارش مهر، با آنکه بسیاری از روان شناسان از "کتاب درمانی" برای ایجاد نگرش و انگیزه در میان نوجوانان و تقویت احساس اعتماد به نفس و خود ارزشمندی از آنان بهره می گیرند، براساس آمار موجود سرانه مطالعه در ایران فقط چند دقیقه است و بیشترین اوقات دانش آموزان و دانشجویان و بسیاری از مردم به کارهایی غیر از مطالعه می گذرد.
جمعی از دانشجویان دانشکده خبر در تحقیقی به بررسی رابطه بالا بودن بهای کتاب و میزان مطالعه دانشجویان پرداخته اند با این فرضیه اولیه که "بالا بودن قیمت کتاب ها باعث پائین آمدن میزان مطالعه در بین دانشجویان می شود."
گزارش مختصری از این پژوهش در ذیل از نظر می گذرد:
نمونه آماری و گزارش مقایسه ای میزان مطالعه در کشورهای درحال توسعـه و کشورهای توسعه یافته:
هر ایرانی در هر ۱۸۹۲ روز یک کتاب می خواند
بر طبق آمار، مردم کشورهای در حال توسعه نزدیک به ۸۰ درصد جمعیت جهان را تشکیل می دهند اما کمتر از ۳۰ درصد کتابهای مصرفی را تولید می کنند و کمتر از این نسبت نیز به کتابخوانی مشغول اند. این در شرایطی است که کشورهای توسعه یافته با جمعیتی حدود ۲۰ درصد جمعیت جهان ۷۰ درصد کتابهای مصرفی جهان را تولید می کنند.
در فرانسه با ۵۵ میلیون نفر جمعیت هر روز ۳۵۰ هزار جلد کتاب به فروش می رسد اما در کشور ما هر نفر در هر هزار و ۸۹۲ روز فقط یک کتاب می خواند.
دختران ایرانی ۵.۹ دقیقه و پسران ۳.۳ دقیقه کتاب غیر درسی می خوانند
نتایج یک تحقیق مطالعه آزاد در میان نوجوانان و جوانان را بسیار پایین نشان می دهد. در این تحقیق سهم مطالعه هر دانش آموز ۵.۵ دقیقه در ۴۸۲ دقیقه از اوقات فراغت – تعطیلات – در شبانه روز به دست آمده، در حالی که همین دانش آموزان ۱۷۸ دقیقه از اوقات فراغت خود را بدون برنامه سپری می کنند، به درس های خود رسیدگی می کنند، بیشتر وقتشان را با تلویزیون می گذرانند و بقیه را به امور شخصی اختصاص می دهند.
این آمار نزد دختران و پسران متفاوت است؛ بر اساس این تحقیق دختران ۵.۹ دقیقه و پسران ۳.۳ دقیقه کتاب غیر درسی می خوانند.
ایران با کمبود ۱۴ هزار کتابخانه و ۱۴۰ میلیون جلد کتاب مواجه است
در حال حاضر بر اساس آمار موجود، حدود یک هزار و ۷۷۵ کتابخانه با ۱۵ میلیون جلد کتاب در کشور وجود دارد که با استاندارد بین المللی کشور ما به ۱۴ هزار کتابخانه و ۱۴۰ میلیون جلد کتاب دیگر نیاز دارد و از هر ۱۰ ایرانی تنها یک نفر یک جلد کتاب خریداری می کند.
کمتر از نیم درصد هزینه سبد هر خانواده ایرانی به خرید کتاب اختصاص دارد
در سبد هر خانواده ایرانی کمتر از نیم درصد به خرید کتاب اختصاص دارد که نشان دهنده اهمیت کم مطالعه برای ایرانیان است. کشور ما با ۷۰ میلیون نفر جمعیت فقط یک میلیون و ۲۹ هزار عضو در کتابخانه دارد. این در حالی است که ۳۰ تا ۴۰ درصد کشورهای توسعه یافته عضو کتابخانه ها هستند و سرانه دریافت امانتی کتاب آنها ۷۰ برابر کشور ماست.
این مسائل همواره موجب شده است تا ایران با وجود برخورداری از سابقه طولانی فرهنگی جایگاه شایسته ای در میان کشورهای جهان نداشته باشد.
بنابر نظرسنجی صورت گرفته در این تحقیق، دلایل نبود فرهنگ کتابخوانی در جامعه گرانی کتاب شناخته شد.
این گزارش حدود یک ماه پس از اتمام نمایشگاه کتاب تهیه شده است.