نماز یکی از مواردی است که در دین مبین اسلام توجه و تاکید بسیاری به آن شده است. نماز علاوه بر آنکه دارای جنبه های فردی است، دارای جنبه های عمومی و اجتماعی هم می باشد و شاید علت اصلی دین به اسلام را بتوان همین مورد دانست.
امامان و پیامبر بزرگ اسلام، همواره تاکید داشتند تا مسلمانان توجه و اهتمام خاصی در انجام نمازهای واجب داشته باشند. یکی از این نمازهای واجب نماز آیات است. نماز آیات را غالبا در مواقع خورشید گرفتگی، ماه گرفتگی، زلزله و سایر حوادث طبیعی می خوانند.
در واقع این حوادث طبیعی، نمودی از قدرت پرورگار مهربان ما هستند و اینکه ما بتوانیم در آن شرایط به یاد خدا، به نماز بایستیم، مسلما می تواند آرامشی بزرگ را در دل ما ایجاد نماید.
اما نماز آیاتی که در هنگام وقوع زلزله خواندن آن واجب است، از نمازهایی است که هرگز قضا نمی شود. و ما هر زمان می توانیم این نماز را بخوانیم.
در ادامه در رابطه با چگونگی خواندن نماز آیات و فلسفه این نماز در قالب احادیث و روایات سخن گفته ایم. بنابراین تا انتهای مطلب همراه ما باشید تا با اسرار نماز آیات آشنا شوید.
چگونگی نماز آیات
در مورد نماز آیات، فقط به چند مسئله اشاره میشود. توضیح بیشتر آنرا می توانید در مطلب “طریقه خواندن نماز آیات و احکام نماز آیات” مطالعه نمایید.
۱- نماز آیات، دو رکعت است و هر رکعت، پنج رکوع دارد. در هر رکعت، میتوان پس از حمد و سوره، به رکوع رفت و برخاست، دوباره حمد و سوره و رکوع، تا پنج مرتبه. و میتوان در هر رکعت، یک حمد خواند و آیات سوره توحید را به پنج قسمت کرد و قبل از هر رکوع، یک بخش از سوره را خواند و به رکوع رفت، و سپس آیهای دیگر و رکوع دوّم و همچنین تا پنج رکوع تمام شود.
۲- در نماز آیات هم، آنچه در نمازهای روزانه لازم است، واجب میباشد، مانند طهارت، قبله و…
۳- خواندن نماز آیات، واجب فوری است و نباید به تأخیر انداخت. در ماه و خورشید گرفتگی، از وقتی که ماه و خورشید، شروع به گرفتن میکند، میتوان نماز آیات را خواند. اگر کسی نماز آیات نخوانده، گناه کرده است و تا آخر عمر بر او واجب است و هر وقت بخواند، «ادا» میباشد.
۴- اگر عوامل وجوب نماز آیات، در شهری اتفاق بیفتد (مثلاً زلزله و…) برای مردم همانجا واجب است نه شهرهای دیگر.
۵ – فرقی نمیکند که تمام ماه یا خورشیدبگیرد، یا قسمتی از آن (خسوف وکسوف کلّی یاجزئی) در هر دوحال، نماز آیات واجب است.
فلسفه نماز آیات در احادیث و روایات
امام رضا علیه السلام می فرماید:
انّما جُعِل الکسوف صلوه لِانّه من آیات الله عزوجل لایدری الرحمه ظهرت ام لِعذاب فَاحَبَّ النّبی (ص) ان تفزع امّته الی خالِقِها و راحِمها عِند ذلک لِیصرف عَنهم شَرّها و یقیهم مکروهها کما صَرف عن قَوم یونس حین تضرّعوا الی الله عزوجل
برای گرفتن خورشید و ماه، نماز خواندن واجب است چون پیدایش این حادثه از آیات پروردگار می باشد و معلوم نیست به عنوان رحمت ظاهر شده یا برای عذاب مردم، پس رسول اکرم (ص) دوست دارد که افراد امتش در وقت گرفتن خورشید (و ماه) به سوی آفریدگار و رحم کننده خود، پناه ببرند و به او استغاثه نمایند تا خداوند بلا را از آنها برطرف کند و از آثار نامطلوب آن حفظشان نماید همانطوری که عذاب را از قوم یونس برطرف نمود هنگامی که به سوی خداوند پناه بردند.
امام صادق علیه السلام می فرماید:
زلزله و آنچه مانند آن است به خاطر پند گرفتن مردم و بیم دادن آنان است تا مردم از خداوند پروا کنند و از گناهان دست بردارند.
در روایت دیگر آمده است:
پدیده هایی همچون زلزله، کسوف، خسوف و بادهای ترسناک از نشانه های قیامت است، پس هنگامی که یکی از این پدیده ها رخ داد، قیامت را به یاد آورید و به مساجد روی آورید و در پیشگاه الهی تضرع نمایید
فلسفه وحکمت نماز آیات، تنها ترسیدن و وحشت از برخی پدیده ها نیست. برای پدیده هایی مانند کسوف و خسوف، نماز آیات واجب شده است، در حالی که مردم به طور معمول از آنها وحشت و ترسی ندارند یا حتی نماز هنگام زلزله و بادهای سیاه، مقید به ترس نیست.
بنابراین، حکمت نماز آیات هر چند در برخی موارد، شاید ترس مردم باشد که به واسطه نماز آیات به آرامش و امنیت خاطر برسند: «أَلا بِذِکرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» اما حکمت های دیگری نیز دارد.
از مجموعه روایاتی که درباره نماز آیات آمده است برداشت می شود که بروز این پدیده ها که معمولًا غیر عادی و خارج از روند زندگی، انسان ها است، موقعیتی مناسب برای روآوردن به سوی خداوند و خواندن نماز است. در روایتی پیامبر اکرم (ص) می فرمایند:
خورشید وماه به خاطر مرگ یا زندگی کسی کسوف و خسوف نمی شوند. این دو از نشانه های خداوند متعال می باشند، هنگامی که خسوف و کسوف را مشاهده کردید برای نماز خواندن به مساجد بروید
در روایت دیگری آمده است:
پدیده هایی همچون زلزله، کسوف، خسوف و بادهای ترسناک از نشانه های قیامت است. پس هنگامی که یکی از این پدیده ها رخ داد، قیامت را به یاد آورید و به مساجد رو آورید و در پیشگاه الهی تضرع نمایید.
افزون بر آن، نماز آیات مانعی برای پناه بردن برخی از مردم به یک سلسله امور خرافی است. اسلام، با واجب کردن نماز آیات، به هنگام این پدیده ها مردم را از توجه به اوهام و خرافات بازداشته و افکار آنان را به نقطه ای که سرچشمه تمام حوادث گیتی است متوجه ساخته است، همچنان که حضرت ابراهیم از افول ماه و خورشید، توحید را نتیجه گرفت و فرمود:
من روی خود را به سوی کسی کردم که آسمانها و زمین را آفریده؛ من در ایمان خود خالصم؛ و از مشرکان نیستم!
در واقع شاید نام گذاری نماز آیات (نماز نشانه ها) به همین دلیل باشد که انسان با این نماز، این پدیده ها را نشانه ای از قدرت، عظمت و مالکیت خداوند برای همه چیز بداند.