یکی از اعتقادات اساسی ما شیعیان، اعتقاد به ایجاد عدل جهانی توسط امام زمان (عج)، است. این اعتقاد تا اندازه ای در دل شیعیان جای گرفته است که هر جمعه در انتظار ظهور مهدی موعود هستند و انتظار آمدن امام زمان افضل الاعمال مردمان است.
مهدویت به معنای اعتقاد داشتن به آمدن یک نجات بخش است که در آخرالزمان ظهور می کند و اسباب رهایی و نجات انسان ها را فراهم می آورد و جهان را پر از عدل و داد می نماید و در اصطلاح مهدویت، انتظار فرج به معنای این است که ما چشم انتظار ظهور اخرین ذخیره الهی و آخرین امام معصوممان، مهدی موعود هستیم تا او را در برپایی حکومت عدل و قسط در سراسر جهان یاری دهیم. اما اصل مفهموم انتظار پیست؟ چرا انتظار افضل الاعمال خوانده می شود؟ آیا انتظار شرایط و مقدمات خاصی دارد؟ انواع انتظار کدام ها هستند؟
مفهوم مسئله انتظارِ
انتظار، معمولاً بهحالت کسى گفته مىشود که از وضع موجود ناراحت و براى ایجاد وضع بهتر و مطلوبى در تلاش است. مسئله انتظارِ انقلاب و حکومت عدل حضرت مهدى(عج) نیز از همین قبیل است. فردى که ظهور را انتظار مىکشد، از وضع موجود ناراحت و ناراضى و خواهان وضعى بهتر است. این دو حالت، سرچشمه دو عملکرد است: یکى این که، هرگونه همکارى و هماهنگى با عوامل ظلم و فساد و تباهى را ترک کند و دیگر این که از نظر جسمى و روحى; مادى و معنوى، خود را براى شکل گرفتن وضع و انقلابى جدید آماده کند.
انتظار نه تنها موجب خمودى و خاموشى، تحمل فساد و آلودگى در جامعه نمى شود؛ بلکه عاملى محرک است. در حقیقت، در این مفهوم نوعى مبارزه با وضع موجود و نوعى تغییر تاکتیک در مبارزه با دشمن نهفته است.
درروایات رسول خدا(ص) داریم، انتظار فرج بهترین عبادت است. و از على بن حسین(ع) است. کسىکه در عصر غیبت قائم ما، بر ولایت ما ثابت و پایدار باشد، خداوند پاداش هزار شهید، همچون شهداى بدر و اُحُد را به او اعطا میکند.
و همچنین از امام صادق(ع) تأکید شده است. منتظر امام دوازدهم، همچون کسى است که پیشاپیش رسول خدا(ص) شمشیرش را کشیده است و از او حمایت مىکند.
تعبیراتى که در این روایات به چشم مىخورد، حاکى از این است که انتظار ظهور و انقلاب جهانى حضرت مهدى(عج) توأم با مرحلهاى ویژه از جهاد وسیع و دامنهدار است. این نوع انتظار، آخرین شکل از مبارزه با دشمن است. در این روایات، از انتظار به ریخته شدن خون در راه خدا، جنگیدن زیر خیمه رسولالله و حضرت ولىعصر، و بالاترین عبادت تعبیر شده است. قرآن مىفرماید: «وعد الله الذین ءامنوا منکم و عملوا الصـلحـت لیستخلفنّهم فى الأرض کما استخلف الذین من قبلهم و لیمکّننّ لهم… و لیبدّلنّهم من بعد خوفهم أمناً…؛(نور، ۵۵) خداوند به کسانى از شما که ایمان آوردهاند و کارهاى شایسته کردهاند، وعده داده است که حتماً آنان را(حکم ران و) جانشین روى زمین قرار دهد؛ همانگونه که به پیشینیان آنها خلافت روى زمین را بخشید؛ و دین و آئینى را که براى آنان پسندید، به سودشان مستقر میسازد و ترسشان را به ایمنى و آرامش مبدل مىکند…»
در روایات آمده است که این آیه درباره حضرت مهدى(عج) نازل شده است.
انواع انتظار
دو برداشت اصلی و عمده، در این زمینه، عبارت است از:
۱. انتظار صحیح و سازنده
انتظار سازنده، تحرکبخش و تعهدآور، همان انتظار راستینی است که در روایات، آن را «با فضیلتترین عبادت» و «برترین جهاد امت پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم) » دانستهاند.
مرحوم مظفر در گفتاری کوتاه و جامع، انتظار را اینگونه تفسیر کرده است که:
معنای انتظار ظهور مصلح حقیقی و نجات بخش الهی حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) این نیست که مسلمانان در وظایف دینی خود دست روی دست گذاشته و در آنچه بر آنها واجب است، مانند یاری حقّ، زنده کردن قوانین و دستورهای دینی، جهاد و امر به معروف و نهی از منکر فروگذاری کنند و به این امید که قائم آل محمد(عجل الله تعالی فرجه الشریف) بیاید و کارها را درست کند، از آنها دست بردارند. هر مسلمان، موظف است خود را به انجام دستورهای اسلام مکلف بداند؛ برای شناسایی دین از راه صحیح، از هیچ کوششی فروگذاری نکند و به توانایی خود از امر به معروف و نهی از منکر دست نکشد؛ همچنانکه پیامبر بزرگوار(صلی الله علیه و آله وسلم) فرمود: «کُلُّکُمْ رَاعٍ وَ کُلُّکُمْ مسؤول عَنْ رَعِیَّتِهِ»؛ «همه شما رهبر یکدیگر و در راه اصلاح هم مسؤول هستید».
بر این اساس، یک مسلمان نمیتواند به دلیل انتظار به ظهور مهدی مصلح، از وظایف مسلّم و قطعی خود دست بکشد یا کوتاه بیاید؛ چه، انتظار به ظهور، نه اسقاط تکلیف میکند و نه مجوز تأخیر انداختن عمل را میدهد. سستی در وظایف دین و بیتفاوتی به آن به هیچ وجه جایز نیست.
کوتاه سخن این که: فرهنگ راستین انتظار با سه رکن اساسی استوار است:
الف. نارضایتی و یا قانع نبودن از وضع موجود؛
ب. امید داشتن به آینده بهتر؛
ج. حرکت و تلاش برای گذر از وضع موجود و قرارگرفتن در وضع مطلوب.
۲. انتظار غلط و ویرانگر
انتظار ویرانگر، فلجکننده و بازدارنده که در واقع نوعی «اباحیگری» است، همواره مورد مذمت و سرزنش بزرگان دین قرار گرفته است و این بزرگان پیروان مکتب اهل بیت را از آن پرهیز دادهاند.
علامه مطهری در اینباره مینویسد:
این نوع انتظار حاصل[ برداشتِ قشری مردم از مهدویّت و قیام و انقلاب مهدی موعود(عجل الله تعالی فرجه الشریف) است که صرفاً ماهیت انفجاری دارد؛ فقط و فقط از گسترش و اشاعه و رواج ستمها، تبعیضها، اختناقها، حقکشیها و تباهیها ناشی میشود.
نوعی سامانیافتن است که معلول پریشان شدن است. آنگاه که حق و حقیقت طرفداری نداشته باشد، باطل، یکّهتازِ میدان گردد و جز نیروی باطل نیرویی حکومت نکند و فرد صالحی در جهان یافت نشود، این انفجار رخ میدهد و دست غیب برای نجات حقیقت ـ نه اهل حقیقت؛ زیرا حقیقت، طرفداری ندارد ـ از آستین بیرون میآید؛ بنابراین هر اصلاحی محکوم است؛ زیرا هر اصلاح یک نقطه روشن است و تا در صحنه اجتماع، نقطه روشنی هست دست غیب ظاهر نمیشود.
بر عکس، هر گناه، فساد، ستم، تبعیض، حقکشی و هر پلیدی ـ به حکم اینکه مقدمه صلاح کلی است و انفجار را قریب الوقوع میکند ـ روا است؛ زیرا [هدف وسیلههای نامشروع را مشروع میکند]؛ پس بهترین کمک به تسریع در ظهور و بهترین شکل انتظار، ترویج و اشاعه فساد است… .
این نوع برداشت از ظهور و قیام مهدی موعود(عجل الله تعالی فرجه الشریف) و این نوع انتظار فرج که به نوعی تعطیل در حدود و مقررات اسلامی منجر میشود و نوعی «اباحیگری» باید شمرده شود، به هیچ وجه با موازین اسلامی و قرآنی وفق نمیدهد.
بنیانگذار نظام اسلامی ایران، در بیاناتی ارزشمند پس از بیان برداشتهای نادرست از انتظار، به شدت کسانی را که چنین تصوراتی دارند، مذمت کرده است.
بنابراین منتظر راستین، برای چنان برنامه مهمی، هرگز نمیتواند نقش تماشاگر را داشته باشد؛ بلکه باید از هم اکنون به طور حتم در صف یاران آن حضرت قرار گیرد؛ چرا که ایمان به نتایج و عاقبت این تحوّل بزرگ، هرگز به او اجازه نمیدهد در صف مخالفان باشد و قرار گرفتن در صف موافقان نیز محتاج داشتن «اعمال پاک» و «روحی پاکتر» و برخورداری از «شهامت» و «آگاهی» کافی است.