تیمم جایگزین توصیه شده ی دین اسلام برای وضو است. در این مطلب می خواهیم چیزهایی که بر آن ها تیمم تاکید شده است و آن هایی که تیمم بر ان ها صحیح نیست را بررسی نماییم. این بیایانت با استناد به مراجع دینی (آیت الله خامنه و بهجت) گردآوری شده است.
تیمم بر چه چیزهایی صحیح است؟ (طبق بیان آیت الله خامنه ای و آیت الله بهجت)
آیت الله خامنه ای:
– تیمم به خاک و ریگ و کلوخ و سنگ اگر پاک باشند، صحیح است. وبه گل پخته مثل آجر و کوزه نیز صحیح است.
– تیمم بر سنگ گچ و سنگ آهک و سنگ مرمر سیاه و سایر اقسام سنگها صحیح است. ولى تیمم به جواهر مثل سنگ عقیق و فیروزه باطل مىباشد. و احتیاط واجب آن است که با بودن خاک یا چیز دیگرى که تیمم به آن صحیح است، به گچ و آهک پخته هم تیمم نکند. و اگر دسترسى به خاک و مانند آن ندارد و امر دایر است بین گچ یا آهک پخته، و بین غبار یا گل، باید به احتیاط واجب جمع کند بین تیمم به هر دو.
– اگر خاک و ریگ و کلوخ و سنگ پیدا نشود، باید به گرد و غبارى که روى فرش و لباس و مانند اینهاست، تیمم نماید. و اگر غبار در لاى لباس و فرش باشد، تیمم به آن صحیح نیست، مگر آن که اول دست بزند تا روى آن، غبار آلوده شود، بعد تیمم کند. و چنانچه گرد پیدا نشود، باید به گل تیمم کند.و اگر گل هم پیدا نشود، احتیاط مستحب آن است که نماز را بدون تیمم بخواند،و بنابر احتیاط بعدا قضاى آن را بجا آورد.
– اگر بتواند با تکاندن فرش و مانند آن خاک تهیه کند، تیمم به گرد باطل است. و اگر بتواند گل را خشک کند و از آن خاک تهیه نماید، تیمم به گل باطل مىباشد.
– کسى که آب ندارد، اگر برف یا یخ داشته باشد، چنانچه ممکن است باید آن را آب کند و با آن وضو بگیرد یا غسل نماید. و اگر ممکن نیست و چیزى هم که تیمم به آن صحیح است ندارد، احتیاط مستحب آن است که نماز را بدون وضو و تیمم بخواند، و بنابر احتیاط واجب بعدا قضا کند.
– اگر با خاک و ریگ، چیزى مانند کاه که تیمم به آن باطل است مخلوط شود،نمىتواند به آن تیمم کند. ولى اگر آن چیز به قدرى کم باشد که در خاک یا ریگ از بین رفته حساب شود، تیمم به آن خاک و ریگ صحیح است.
– اگر چیزى ندارد که بر آن تیمم کند، چنانچه ممکن است باید به خریدن و مانند آن تهیه نماید.
– تیمم به دیوار گلى صحیح است. و احتیاط مستحب آن است که با بودن زمین یا خاک خشک، به زمین یا خاک نمناک تیمم نکند.
– اگر یقین داشته باشد که تیمم به چیزى صحیح است و به آن تیمم نماید، بعد بفهمد تیمم به آن باطل بوده، نمازهایى را که با آن تیمم خوانده، باید دوباره بخواند.
– چیزى که بر آن تیمم مىکند، باید غصبى نباشد.
– تیمم در فضاى غصبى باطل نیست. پس اگر در ملک خود دستها را به زمین بزند و بىاجازه داخل ملک دیگرى شود و دستها را به پیشانى بکشد، تیمم او باطل نمىشود.
– اگر نداند محل تیمم غصبى است و یا فراموش کرده باشد، تیمم او صحیح است، اگر چه فراموش کننده، خود غاصب باشد.
– کسى که در جاى غصبى حبس است، اگر آب و خاک او غصبى است، باید با تیمم نماز بخواند.
– مستحب است چیزى که بر آن تیمم مىکند، گردى داشته باشد که به دست بماند. و بعد از زدن دست بر آن، مستحب است دست را بتکاند که گرد آن بریزد.
– تیمم به زمین گود و خاک جاده و زمین شوره زار که نمک روى آن را نگرفته، مکروه است. واگر نمک روى آن را گرفته باشد، باطل است.
آیت الله بهجت:
«۵۸۷» تیمم به خاک، ریگ، کلوخ و سنگ، اگر پاک باشند صحیح است، و به آجر و کوزه قبل از پخته شدن نیز صحیح است، ولی اگر پخته شده باشد و چیز دیگری برای تیمم ندارد، احتیاطاً هم به اینها و هم به مانند گِل یا غبار تیمم نماید.
«۵۸۸» تیمّم بر سنگ گچ و سنگ آهک قبل از پخته شدن صحیح است؛ و اگر سنگ گچ و آهک پخته شده است و چیز دیگری ندارد احتیاطاً هم به آنها و هم به گِل یا غبار، اگر برایش ممکن است، تیمم نماید. ولی تیمّم به جواهر، مانند سنگ عقیق و فیروزه باطل میباشد.
«۵۸۹» اگر خاک، ریگ، کلوخ و سنگ پیدا نشود، باید با تکان دادن لباس و فرش و مانند آن خاک تهیه کند. همچنین اگر با خشک کردن گِل بتواند خاک تهیه کند باید این کار را انجام دهد؛ و اگر تهیه خاک به هیچ صورتی ممکن نیست، دست خود را بر لباس یا فرش و مانند آن بزند تا روی آن غبار آلود شود و بر آن تیمم کند و اگر غبار در لای لباس یا فرش باشد، تیمم بر آن صحیح نیست؛ چنانچه گرد و غبار هم پیدا نشود باید به گِل تیمم کند و اگر گِل هم پیدا نشود، احتیاط مستحب آن است که نماز را بدون تیمم بخواند و بنابر اقوی بعداً قضای آن را بهجا آورد.
«۵۹۰» کسی که آب ندارد اگر برف یا یخ داشته باشد، چنانچه ممکن است باید آن را آب کند و با آن وضو بگیرد یا غسل نماید، و اگر ممکن نیست و چیزی هم که تیمّم به آن صحیح است ندارد، احتیاط مستحب آن است که نماز را بدون وضو و تیمّم بخواند و بعداً باید قضای آن را هم بخواند.
«۵۹۱» اگر با خاک و ریگ چیزی مانند کاه، که تیمم به آن باطل است مخلوط شود، نمیتواند به آن تیمّم کند، ولی اگر آن چیز بهقدری کم باشد که در خاک یا ریگ، ازبینرفته حساب شود، تیمم به آن خاک و ریگ صحیح است؛ بلکه اگر آن چیز کم باشد و از بین رفته هم حساب نشود، ولی عرفاً خاک و ریگ گفته شود، بعید نیست تیمم صحیح باشد.
«۵۹۲» تیمّم به دیوار گِلی صحیح است و همچنین است تیمّم به زمین و خاک نمناک و تیمم به گِل سفت شده نیز صحیح است. بنابراین گِلی که تیمم به آن با وجود زمین و خاک خشک صحیح نیست، گِلی است که تَر باشد.
«۵۹۳» چیزی که بر آن تیمّم میکند باید پاک باشد و اگر چیز پاکی که تیمّم به آن صحیح است، ندارد، احتیاط در این است که نماز را بدون تیمم بخواند و بعداً با وضو یا غسل یا تیمم نماز را دو مرتبه بخواند.
«۵۹۴» چیزی که بر آن تیمم میکند نباید غصبی باشد.
«۵۹۵» کسی که در جای غصبی محبوس است، اگر آب و خاک او غصبی است، باید با تیمّم نماز بخواند در صورتی که تیمم موجب تصرفی بیشتر از ماندن در آنجا نشود یا صاحب آن زمین به تیمم کردن او راضی باشد.
«۵۹۶» مستحب است بعد از زدن دست بر چیزی که تیمم بر آن صحیح است، دست را بتکاند که گرد آن بریزد.